ΚΟΙΝΗ ΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ – ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΕΚΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ

ΚΟΙΝΗ ΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ – ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΕΚΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ

EΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΕΚΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΑΠΟ ΚΟΙΝΟΥ ΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ – ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Ελένη Μητσοπούλου - Δικηγόρος *

Εξετάζοντας το ζήτημα της εφαρμογής του εσωτερικού οικογενειακού δικαίου σε σχέση με την ισότητα των γονέων, ιδίως μετά τη λύση του γάμου ή χωρίς μεταξύ τους γάμο και τα δικαιώματα του παιδιού, διαπιστώθηκε η δυσαρμονία των διατάξεών του με τη Διεθνή Σύμβαση περί δικαιωμάτων του παιδιού η οποία κυρώθηκε και τέθηκε σε ισχύ με το Ν 2101/1992, καθώς και τα εσωτερικά δίκαια των υπολοίπων κρατών της ΕΕ και επίσης η αδυναμία του να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες, αύξηση αριθμού διαζυγίων, αύξηση των γεννήσεων παιδιών χωρίς γάμο των γονέων τους ή παιδιών γονέων διαφορετικής εθνικότητας.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Η γνωστή ρύθμιση Ν. 1329/1983 όπως ισχύει σήμερα προβλέπει ως απορρέουσα από τη γονεική σχέση τη γονική μέριμνα (εκπροσώπηση, διαχείριση, επιμέλεια του τέκνου) σε αμφότερους τους έγγαμους γονείς αλλά μετά τη διάσπαση της έγγαμης σχέσης η επιμέλεια, η οποία περιλαμβάνει τα σημαντικότερα στοιχεία του βίου ενός παιδιού (διαμονή, εκπαίδευση, καθημερινή φροντίδα) ανατίθεται αποκλειστικά στον ένα γονέα. 

Ειδικώς για τα τέκνα εκτός γάμου και αυτή ακόμη η γονική μέριμνα ασκείται αποκλειστικά από τη μητέρα εκτός αν η τελευταία συμφωνεί να την ασκεί και ο πατέρας. Σχετικά με τα τέκνα που αποκτήθηκαν κατά την ελεύθερη ένωση των γονέων τους εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις που αφορούν τα τέκνα γεννημένα σε γάμο. Κατόπιν τούτων διαπιστώνεται δυσκολία στην εφαρμογή αυτών των ίδιων των διατάξεων του ΑΚ, ο οποίος ενώ ρητώς στο άρθρο 1511 αναφέρεται στο συμφέρον του τέκνου και την ισότητα των γονέων αυτοανατρέπεται περιλαμβάνοντας τον υπερτροφικό θεσμό της «επιμέλειας» που ασκείται μόνο από ένα γονέα ο οποίος μάλιστα διασταλτικώς και μονομερώς στις ημέρες μας νομολογείται. 

Εξάλλου και ενώ προβλέπεται στο άρθρο 681Γ παρ. 2 του ΚΠολΔ η ύπαρξη ειδικών κοινωνικών υπηρεσιών, οι υπηρεσίες αυτές ουδέποτε ιδρύθηκαν ενώ στην πράξη αντικαθίστανται από τις ήδη υφιστάμενες υπηρεσίες Προνοίας οι οποίες είναι επιφορτισμένες με διαφορετικό έργο και δεν μπορούν να επιτελέσουν και αυτό. Από την πλειονότητα δε των δικαστικών αποφάσεων απαιτείται η προσαγωγή εκθέσεως των ειδικών κοινωνικών υπηρεσιών την οποία αυτή τη στιγμή εκδίδουν οι ακατάλληλες παραπάνω υπηρεσίες πρόβλημα στο οποίο θα επανέλθουμε εκτενώς με άλλο άρθρο. 

Παρά το γεγονός ότι προτάσεις προς την κατεύθυνση της συνεπιμέλειας, μεταξύ άλλων της ΜΚΟ ΓΟΝ.ΙΣ της υπογράφουσας και άλλων συναδέλφων, έχουν τεθεί ήδη υπόψη του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ο νομοθέτης μέχρι σήμερα περιορίστηκε στη ρύθμιση του Ν. 3719/2008 που εισήγαγε το θεσμό της ελεύθερης ένωσης. Συνεπώς η λύση του ζητήματος παραμένει εκκρεμής.

Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΟΝ.ΙΣ.

Σε ότι αφορά τις σχέσεις γονέων και τέκνων ανεξαρτήτως του νομικού δεσμού αυτών προτείνεται η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας δηλαδή η ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ. 

Η επιμέλεια είναι το ουσιωδέστερο περιεχόμενο της έννοιας της γονικής μέριμνας, περιλαμβάνει κάθε φροντίδα ή μέτρο σχετικό με την πνευματική ψυχική και σωματική ανάπτυξη του ανηλίκου και στοχεύει στην ανάπτυξή του ως προσωπικότητας. Αφού λοιπόν η επιμέλεια είναι η σημαντικότερη έκφανση της γονικής μέριμνας, η άσκησή της και από τους δύο γονείς, δηλαδή η συνεπιμέλεια, είναι η μόνη κατ ουσίαν σύννομη λύση, επειδή όπως προαναφέρθηκε οι Δ.Σ. ως ισχύοντες νόμοι θεσπίζουν το δικαίωμα του παιδιού για ανατροφή του και από τους δύο γονείς. Εξάλλου το ήδη παιδοκεντρικό σύστημα του ΑΚ αλλά και οι Δ.Σ. επιβάλλουν το συμφέρον του παιδιού, ως μέτρο κρίσεως και εφαρμογής των σχετικών διατάξεων, το δε συμφέρον του παιδιού εξυπηρετείται ορθότερα και πληρέστερα από τη συνεπιμέλεια αφού το παιδί απολαμβάνει με αυτόν τον τρόπο τη φροντίδα και των δύο γονέων. 

Αφετέρου η λύση της συνεπιμέλειας διευρύνει στην ουσία το φάσμα της ενασχόλησης του γονέα που δε ζει με το παιδί εξαιτίας ακριβώς της ασκήσεως των καθηκόντων που αυτή συνεπάγεται. Στην εφαρμογή βεβαίως της διατάξεως περί συνεπιμέλειας και σε τυχόν διαφωνία των γονέων προβλέπεται η συνεργασία τους με τις ήδη προβλεπόμενες ως άνω ειδικές κοινωνικές υπηρεσίες οι οποίες θα πρέπει να λειτουργήσουν αλλά και εγκύρων μη επιδοτούμενων ΜΚΟ οι οποίες έχουν τη γνώση και την εμπειρία να συμβάλλουν στο ζήτημα αυτό. 

Εξάλλου και σε περίπτωση που οι γονείς ασκώντας τη συνεπιμέλεια διαφωνούν για το ποιος θα κατοικεί με το παιδί προτείνεται ο καθορισμός από το δικαστήριο του τόπου διαμονής του με αποκλειστικό γνώμονα το συμφέρον του παιδιού. Η λειτουργία των οικογενειακών δικαστηρίων σε περιβάλλον κοινής επιμέλειας εξασφαλίζει την υποχρέωση των γονέων στο δικαίωμα του παιδιού ν ανατρέφεται και από τους δύο γονείς. 

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ

Η πρόταση σκοπεί στην επίλυση του προεκτεθέντος προβλήματος με γνώμονα την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού και την ισότητα των γονέων. Επισημαίνουμε, διευκρινίζουμε και τονίζουμε ότι η λύση της συνεπιμέλειας επί διαζυγίου ή διάσπασης της έγγαμης συμβίωσης είναι σύννομη, στηρίζεται στις υφιστάμενες διατάξεις και μάλιστα το άρθρο 1513 του ΑΚ που ορίζει σαφώς ότι η άσκηση της γονικής μέριμνας, η οποία συμπεριλαμβάνει την επιμέλεια, μπορεί να ανατεθεί από το Δικαστήριο και στους δύο γονείς αν αυτοί συμφωνούν, ορίζοντας συγχρόνως και τον τόπο διαμονής του τέκνου. Σε κάθε περίπτωση θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις είναι δυνατό το δικαστήριο να αποφασίσει την από κοινού άσκηση της επιμέλειας από τους δύο γονείς και σε περίπτωση διαζυγίου και χωρίς τη συμφωνία τους κατ άρθρο 1513 ΑΚ αν αυτό κρίνει πρόσφορο για το συμφέρον του παιδιού. Ως προς το ζήτημα των δικαιωμάτων των φύλλων από τη συνεπιμέλεια προκύπτει αδιαμφισβήτητα η ισότητα αμφοτέρων των γονέων. Εξάλλου κανένα γυναικείο δικαίωμα δε θίγεται αλλά τουναντίον εξασφαλίζεται η άσκηση του δικαιώματος της προσωπικότητας της γυναίκας ως μητέρας αφού αξιώνει πλέον να μοιράζεται την ευθύνη της ανατροφής του παιδιού ανατροφή του παιδιού με τον πατέρα. Το ίδιο βέβαια ισχύει και αντιστρόφως δηλαδή εξασφαλίζεται και το δικαίωμα της προσωπικότητας του άνδρα ως πατέρα.

Σχετικά με το ζήτημα της πρακτικής εφαρμογής του θεσμού της συνεπιμέλειας, αν δηλαδή μπορούν οι γονείς να συνεννοηθούν και να συνεργαστούν ενόψει των διαταραγμένων προσωπικών τους σχέσεων, επισημαίνουμε ότι οι έννοιες της συνεπιμέλειας και ο τρόπος της λύσεως της διαφωνίας των γονέων υφίστανται ήδη ακόμα και στο ισχύον δίκαιο και έχουν αντιμετωπισθεί και μάλιστα.

1) η διαφωνία για μερικά ζητήματα της επιμέλειας μπορεί να προκύψει και κατά τη διάρκεια του γάμου οπότε οι δύο σύζυγοι καταφεύγουν στο δικαστήριο για να αποφασίσει, κατ άρθρο 1512 ΑΚ δηλαδή οι διαφωνίες μπορούν να προκύψουν και ανάμεσα σε γονείς που ζουν κανονικά μαζί και ασκούν βεβαίως από κοινού γονική μέριμνα και επιμέλεια. 

2) προϋπόθεση είναι η λειτουργία των αρμοδίων δικαστικών κοινωνικών υπηρεσιών

3) οι γονείς θα μπορούσαν να συμφωνήσουν αν είχαν την κατάλληλη εκπαίδευση

4) η συνεννόηση και συνεργασία μπορεί να επέλθει με τη βοήθεια των ειδικών, κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων, εκπαιδευτικών οι οποίοι μπορούν να παίξουν ρόλο επιβοηθητικό να ενισχύσουν τους γονείς στο έργο της ανατροφής των παιδιών.

Εξάλλου υφίσταται ήδη Συμφωνητικό Κοινής Επιμέλειας που έχει περιληφθεί στην ΤΝΠ Ισοκράτης του ΔΣΑ ως υπόδειγμα δικογράφου – συμφωνητικού. Το σύμφωνο κοινής επιμέλειας είναι ιδιωτικό συμφωνητικό που συνοδεύει την αίτηση συναινετικού διαζυγίου, όπου οι δύο γονείς συμφωνούν να ασκούν από κοινού την επιμέλεια του παιδιού και ρυθμίζουν τον τόπο διαμονής τον τρόπο άσκησης της επιμέλειας και κοινής φροντίδας την κατανομή δαπανών των τέκνων. Αποτελεί μάλιστα και αυτό, όπως και το συνηθισμένο ιδιωτικό συμφωνητικό περί αναθέσεως της επιμέλειας αποκλειστικά σε ένα γονέα, μια ισότιμη ιδιωτική συμφωνία. Ήδη δε, έχουν υπογραφεί αρκετά τέτοια συμφωνητικά συνεπιμέλειας και έχουν εκδοθεί σχετικές αποφάσεις συναινετικών διαζυγίων. 

Η λειτουργία των οικογενειακών δικαστηρίων με τις παραπάνω προϋποθέσεις θα εξασφαλίσει την από κοινού ανατροφή των παιδιών καθιστώντας τη κοινή υποχρέωση των γονέων. Ας νομοθετήσουμε την κοινή επιμέλεια ως κανόνα για όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από οικογενειακή κατάσταση. 

Τελειώνοντας επισημαίνουμε ότι η συνεπιμέλεια των ανηλίκων τέκνων, βασίζεται στις αρχές της νομιμότητας και της ισότητας και αποτελεί εξέλιξη υπαρχόντων θεσμών και διατάξεων, συνεπώς η υιοθέτησή της όχι μόνο δεν δημιουργεί προβλήματα αλλά είναι μονόδρομος για την επίλυση του ζητήματος αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου, όπως προκύπτει στις μέρες μας. 

* Ελένη Μητσοπούλου - Δικηγόρος 

Εθελόντρια στο Κέντρο Στήριξης Οικογενειακών Σχέσεων ΓΟΝ.ΙΣ. 

Δημοσιεύεται σήμερα 8-11-14 με την γραπτή αδεια της Συγγραφέως